Kjære vener,

Jula, og ikkje minst førjulstida, er ei tid då snille mødrer blir militante tradisjonsfundamentalistar, trauste familiefedrar kokar over på kjøpesenter, og bilistar skrapar og bulkar opp køyrety, i stress og distraksjon. For ingenting må mangle når jula ringjer inn.

Du kan prøve å seie til deg sjølv at du teke lett på det. At det ikkje betyr noko om alt blir perfekt. At det viktigaste er å kome i lag og kose seg med sine næraste. Men brått skjønar du det, på ettermiddagen den 24. desember, at du har gløymt å kjøpe den aller viktigaste julegåva. Eller du kjem på, i det du byrjar å lage julemiddagen, at du har gløymt ein essensiell ingrediens. Eller du tek akevitten ut av skapet, og ser at der er so lite att på flaska, at du kunne ikkje lagt ei fluge på sprit.

Tradisjonen har makta over oss i jula. Slik det alltid har vore, må det vere i år og. For det forventar alle. Det blir krise om det ikkje vert akkurat slik. Dette presisjonsnivået skapar sjølvsagt prestasjonsangst. Luntar som har brent roleg og fint heile året, fresar ein augneblink, før eksplosjonen er eit faktum. Og som alle veit; under store arrangement skjer det alltid noko uventa og uynskt, uansett kor godt budd du er.

Store rockestjerner seier stundom at dei hugsar svært lite frå sine mest aktive år, fordi det rett og slett var so intenst. Slik har eg det med førjulstida. Eg sit i ein førjulslunsj og tenkjer på å rekke ei juleavslutning. Vel framme, tenkjer eg på at eg må hugse å kjøpe ditt og datt før dei blir utselde. Der er alltid kriser i varehandelen før jul. For lite pinnekjøt til alle, for lite Lerum julebrus, for lite Hansa juleøl, for lite gløgg og for lite juleansjos.

Når eg er på butikken, gløymer eg to-tre ting av det eg skal kjøpe, fordi eg tenkjer på julegåva eg skal kjøpe, som ein av ungane må ha, men som eg eigentleg ikkje har skjønt kva er for noko. Og ikkje klarar eg å forstå korleis ein stavar ordet,  slik at eg kan søkje det opp på nettet, langt mindre spørje ein butikktilsett.

På veg heim, kjem eg på alt eg har gløymt, og kjempar mot freistinga til å lage ein bløff, eller aller helst skulde grovt på nokon andre for mi manglande mål-oppnåing. Eg kjem til å tenkje på ein kar som ein gong kom inn på butikken som familien min dreiv, og sa at han hadde fått totalt jernteppe over noko som kona hadde bede han om å kjøpe. So treiv han ei tilfeldig vare i hylla, og sa at no kunne ho i alle fall ikkje seie at han ikkje hadde prøvd.

Juletreet må opp. Det hallar, som styrehuset på ein speedsjark. Greinene er slappe som handtrykket til ein gravferdsagent. Nokre skjøre englar og julekuler, arvegods alt saman, går tapt i pyntinga. Eg peisar treet opp i ei krå, slik at ingen skal sjå at det er tynt på eine sida. Eg tenkjer på bestefar min, som borte hol og sette inn greiner der det mangla. Var han perfeksjonist, eller kjende han berre presset henge over seg?

Når eg endeleg er ferdig med treet, har eg, tradisjonen tru, gått glipp av «Grevinnen og hovmesteren». Det får so vere, om det er noko eg har slite nok med, so er det trøblete hovmeistrar. Eg sig saman i ein stol, og fyst klokka fire på natta vaknar eg og hugsar at pinnekjøtet burde vore sett i vatn for lenge sidan. Eg vurderer å køyre det på kortprogram i oppvaskmaskina, for å ta att det tapte.

So kjem sjølve finalen, julekvelden. Julemiddagen er jula sitt klimaks, om ein er so gamal at du tenkjer meir på kredittkortreninga enn kva som ligg innpakka under treet. Eg har teke mål av meg til å ete som ein vektlyftar. Presse i meg av den tradisjonsrike, tunge julekosten. Sleppe ut eit hol eller to på beltet, slik at alt legg seg til rette som i ein velpressa silo. Men ungane har tenkt det annleis. Dei ete ikkje meir enn hopplandslaget, som no sit og tenkjer på korleis dei skal flyge ned bakkane i den tysk-austerrikske hoppveka. Borna vil sjølvsagt vidare til gåveutdelinga. Og akkurat den delen er enkel. Eg har ikkje andre oppgåver enn vakta på ein gamaldags bomstasjon. Rette fram handa og seie «takk» og «ver så god».

Men der finst eit botemiddel mot julestress, og alle fylgjeskadane som oppstår. Ein kan rett og slett ta det heile litt ned. Kanskje er ein romsleg prat med folk ein ikkje ser so ofte, like gjevande som at maten står på bordet til eksakt rette klokkeslettet?  Du kan, viss du har mot til det, strekke ut handa og seie at det går bra, om ikkje alt vart på millimeteren slik ein hadde tenkt. For tenk om andre hadde tenkt noko heilt anna, og so kunne ikkje alle få akkurat det dei hadde sett føre seg, uansett?

Og om ein ynskjer at jula skal handle om samhald og solidaritet, kva vil vere meir målretta enn å senke dei materielle spesifikasjonane? Om du bestemmer deg for å feire ei litt mindre overlessa jul, vil det neppe råke julestemninga altfor hardt. Men du kan vere med og senke «krava» til kva som må vere innfridd, og med det kan mange sjå lysare tider i møte på nyret, også økonomisk. Ein generelt meir nøktern livsstil, vil vere utjamnande, og færre vil forstrekke seg eller føle seg underlegne.

Eit av punkta som skil mennesket frå grisen, er at me må planlegge for eit liv etter jul. Januar kjem tidsnok med regn og sludd, mørke når du står opp, og mørke når du kjem heim frå jobb. Dei seier at alt går fortare og fortare i vår tid (bortsett frå ungdomar som skal over vegen framfor bilen din). Kva med å ta seg litt tid i jula, nyte og slappe av? Tenkje over kva som er viktig, kva som bør stå att, etter nokre høgtidsdagar saman med sine næraste. Det er uansett jul berre ein gong i året.

God jul, og godt nytt år!

Helsing alle i Havbrukspartner AS